Psikoloji alanında genellikle “Bilişsel Çarpıtmalar” olarak ele alınan düşünce hataları, kişinin istemediği davranışları gerçekleştirmesine, kaygı seviyesinin artmasına ve günlük hayatını zorlaştırmasına neden olabilen mantıksız inançlardır. Düşünce hataları da düşünce işleme sisteminin bir parçasıdır. En sık yapılan düşünce hatalarından bazıları şunlardır:
Zihin Okuma: Zihin okuma, karşınızdaki insanın ne düşündüğünü bildiğinizi sandığınızda ortaya çıkan düşünce hatasıdır. Aynı zamanda karşıdaki insanın bizim ne düşündüğümüzü bildiklerine olan inancı da içinde barındırır. Bu düşünce hatasına sahip insanlar sıklıkla “Senin söylemene hiç gerek yok. Zaten ne söyleyeceğinden eminim.” şeklinde cümleler kurarlar. Birlikte sinemaya gittikleri bir arkadaşı için kendisine sormadan “Kesin seçtiğim filmi beğenmedi. Benimle zaman geçirmekten keyif almadığı belli.” şeklinde net yargıya varmak zihin okuma göstergesidir.
Aşırı Genelleme: Elinde olan kısıtlı durumları baz alarak genel bir kural oluşturmak ve buna göre düşünmeye başlamaktır. Örneğin yaptığı ödevlerden biri beğenilmemiş olan bir öğrencinin bu durumu genele yayarak “Hiçbir ödevim beğenilmiyor. Ödev yapmak konusunda beceriksizim.” şeklinde düşünmesi aşırı genelleme yaptığını gösterir.
Kişiselleştirme: Kişiselleştirme, yaşanılan durumun sorumlusu olmasanız bile durumu kendinizle bağlantılı olarak değerlendirmeniz ve olumsuz sonuçlardan kendinizi sorumlu tutmanızdır. Örneğin ebeveynleri boşanan bir ergenin “Ben evde sorumluluklarımı yerine getirmediğim için boşanıyorlar.” düşüncesi kişiselleştirme düşünce hatasıdır.
Ya Hep Ya Hiç Biçiminde Düşünme: Yaşanan durumları siyah ya da beyaz bakış açısıyla ele almaktır. Uç noktalarda bir değerlendirme yapmak söz konusudur. Örneğin “Eğer 100 almazsam başarısızım.” düşüncesi bu düşünce hatasında sıklıkla karşımıza çıkar.
Felaketleştirme: Yaşanması muhtemel diğer sonuçları göz ardı ederek yalnızca olumsuz sonuçlara odaklanmaya denir. Küçük bir kanıta dayalı olarak tüm senaryoyu en kötü olasılık üzerine kurmaktır. “Bu işi yapamıyorum. Artık terfi etmem imkansız.” düşüncesi bir felaketleştirme örneğidir.
Her insan bazı düşünce hatalarına yatkındır. Burada önemli olan kişinin hayatını zorlaştıran düşünce hatasını keşfetmesi ve bu farkındalıkla hayatını daha işlevsel yönetebilmesidir. Gerekli görülen noktada bir uzmandan destek almak faydalı olacaktır.
Gözde Uludağ
Uzm. Psikolojik Danışman
*Hakan TÜRKÇAPAR’ın Bilişsel Davranışçı Terapi- Temel İlkeler ve Uygulama kitabından yararlanılarak yazılmıştır.
