Çocukların kişilik yapıları doğdukları andan itibaren rol model aldıkları ebeveynleri ile şekillenmeye başlar. Anne ve babanın birbirleriyle olan ilişkileri, çocuğa karşı olan davranış biçimleri, hitapları, diyalog kurma şekilleri ne kadar sevgi, saygı ve uyum barındırıyorsa çocuk için o kadar iyidir. Anne ve babanın birbirine karşı olan davranışları sert ve uyumsuzsa bunu gözlemleyerek büyüyeceğinden çocuğun davranış biçimine de bu davranış kalıplarının yansıması çok yüksek bir ihtimaldir.
Ebeveynlerin birbirlerine yönelik davranışları kadar çocuğa direkt olarak sergiledikleri davranışlar da önemlidir. Çocukla kurulan iletişim, ebeveynlerin tutarlı hareket edebilmesi, ev içerisinde belirli kurallar konabilmesi, çocuğa nasıl sevgi gösterildiği ve uygulanan sınırlar çocuğun psikolojik sağlığı üzerinde önemli bir etkiye sahiptir. Çocuk üzerinde bu denli önemi olan ebeveyn tutumlarını tanımak ve hangi ebeveyn tutumunun çocuğu nasıl etkileyebileceğini fark etmek gerekir.
Temel olarak ebeveyn tutumları, anne, baba ve çocuk arasında gerçekleşen etkileşimin nasıl olacağını belirler. Çocuk, büyüme çağında anne ve babasının ona olan davranış şekillerini göz önüne alarak karşı tepkiler geliştirir. Bu tepkilerle doğru orantılı olarak da yeni davranışlar ve alışkanlıklar kazanır. Ebeveynlerin, okulun ve akabinde toplumun koyduğu kurallara uyan çocuk bunu tutarlı ebeveyn davranışları sayesinde gerçekleştirir. Sağlıklı ebeveyn tutumu içinde yetişen bir çocuğun aynı zamanda kendine değer verdiği, güvenli ilişkiler kurabildiği ve sevgi dolu bir yaklaşım içerisinde olduğu gözlenir.
Hangi Ebeveyn Tutumuna Sahipsiniz?
Otoriter Tutum: Bu tutumu benimseyen ebeveynler çocukları ile daha az sıcak bir ilişki biçimi benimserler. İtaate çok önem verip katı kuralları baskıcı bir şekilde uygulatmaya çalışırlar. Çocuğun anne ve/veya babasının söylediği herhangi bir şeyi yapmadığında ceza alma ihtimali çok yüksektir. Aşırı baskı ve otorite ile büyüyen çocukların yetişkinlik dönemlerinde kendilerine güvenme konusunda sorun yaşamaları olasıdır.
İlgisiz ve Kayıtsız Tutum: İlgisiz ebeveynler çocuklarının gereksinimleri ile ilgilenmezler. Çocuklarını önemsemez ve isteklerine karşı kayıtsız kalırlar. Bu tip tutumla yetişen çocuklar ebeveynlerinin ilgisini çekebilmek adına zamanla olumsuz davranışlar sergilemeye başlarlar. Saldırganlık gösterip dikkat çekmeye çalışırlar. Ayrıca özgüveni düşük bireyler olarak yetiştikleri gözlenir.
Tutarsız/ Dengesiz Tutum: Tutarsız ebeveynler çocuklarının yanında çatışma yaşarlar. Genellikle aşırı otoriter ve aşırı hoşgörülü tutum arasında gidip geldikleri gözlenir. Ebeveynler bu tutum şeklini benimsediğinde çocuklar neyin yapılması neyin ise yapılmaması gereken olduğunu anlayamazlar. Ebeveynlerden birinin onayladığı bir davranışı diğer ebeveynin onaylamaması halinde çocukları ileriki yaşlarda karar vermekte zorlanan ve dengesiz bireyler olarak görmek mümkündür.
Mükemmeliyetçi Tutum: Bu tutuma sahip ebeveynler çocuklarından yaşlarının ve becerilerinin çok üstünde beklentilere sahip olurlar. Çocukları herhangi bir hata yaptığında çok fazla tepki verirler. Bu ebeveynlik tutumu ile büyüyen çocuklar kendilerini her zaman yetersiz, beceriksiz ve başarısız görmeye meyilli olurlar.
Aşırı Hoşgörülü/Aşırı İzin Verici Tutum: Bu tutuma sahip ebeveynler çocuklarının isteklerini her an yerine getirmek için üstün bir çaba sarf ederler. Çocuklar genellikle bu tutum sebebiyle sınırsız özgürlüğe sahip olduklarını düşünürler. Çocuk aile içerisinde otorite konumuna gelir ve istediği her şeyi elde edebileceği fikriyle büyümüş olur. Bu durum ileride çocuğun sosyal uyumla ilgili ciddi sorunlar yaşamasına neden olabilir.
Aşırı Koruyucu Tutum: Bu tutuma sahip ebeveynler çocuklarını olması gerekenden çok daha fazla koruyup kollar. Çok fazla kontrol edilen ve buna alışmış çocukların kendilerini savunamadıklarını, pasif kaldıklarını ve kendi işini halledemediklerini görmek mümkündür.
Demokratik Tutum: En sağlıklı ebeveyn tutumudur. Bu tutuma sahip ebeveynler çocuklarını koşulsuz kabul edip sevgilerini gösterirler. Çocuk kendisine saygı duyulduğunu hisseder. Ebeveynlerin tavrı sıcak, tutarlı ve kararlıdır. Çocuklar istedikleri biçimde düşüncelerini ifade edebildikleri gibi sınırlarının da farkında olarak büyür. Yaşına uygun olarak verilen sorumlulukları yerine getiren çocuklar kendine güvenen ve öz denetimi yüksek bireyler olurlar.
Unutulmamalıdır ki ebeveynlik tutumları farkındalık düzeyi arttıkça değişebilir. Zaman zaman ebeveynlerin tutumları konusunda kafa karışıklığı yaşaması ve desteğe ihtiyaç duyması son derece doğaldır. Bu noktada önemli olan değişime istekli olmaktır. Gerekli durumlarda bir uzmanın yönlendirmesine başvurmak hem ebeveynler hem de çocuklar için doğru bir adım olacaktır.
Gözde Uludağ
Uzm. Psikolojik Danışman