Aile kurmak ve yeni nesiller oluşturmak amacıyla kurulan evlilik birliği bazen hayal edildiği gibi hayat boyu devam etmez ve boşanma ile sonuçlanır.
Sevgi, yakınlık, güven ve saygı gibi beklentilerin yeterli şekilde karşılanmaması, ekonomik sorunlar, eşlerin birbirlerine karşı ilgisiz ve incitici davranmaları, aldatma, ailelerin evliliğe müdahaleleri, eğitimsel ve kültürel farklılıklar, bağımlılıklar, cinsel sorunlar evliliğin sonlanmasına neden olmaktadır.
Boşanma Kararı Vermek
Özellikle çocuk söz konusu olduğunda boşanma kararı vermek güçleşir. Hatta çoğu zaman evlilikler sırf bu yüzden devam ettirilir. Oysa evliliğin olumsuz bir şekilde devam etmesi yerine sağlıklı bir boşanma çocuk açısından her zaman daha iyidir. Çünkü çocuklar yaşadıklarını model alırlar. Ev içerisinde şiddet olmasa bile anne baba arasındaki gerginlik, çatışma ya da uzaklık çocukların işlerin yolunda gitmediğini fark etmelerine ve kaygılanmalarına neden olur.
Boşanma Sürecinde Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar
Her şeyden önce çocuklara karşı dürüst ve samimi olmak çok önemlidir. Boşanma hakkında konuşmadan önce kararların verilmiş, planların yapılmış olması gerekir. Neler olduğu ve sonrasında neler yaşanacağına dair net ve basit bilgiler verilmelidir. Bu durumun herkes için zor olduğu ancak zamanla yeni duruma alışılacağı söylenmelidir. Çocuklar sıklıkla anne babanın neden boşandığını, bu durumun kendileriyle ilgisi olup olmadığını, bundan sonra kendilerine ne olacağını, nerede ve kiminle yaşayacaklarını, diğer ebeveynle görüşme sıklığını ve karşılaşacakları değişiklikleri sorgularlar. Bu sorulara hazırlıklı olmak ve her biri konusunda karar vermiş olmak gerekir. Sorulara basit, net, doğru yanıtlar verilmelidir. Ebeveynlerin birbirlerini suçlamadan konuşmaları, boşanmanın ortak verilen bir karar olduğunun söylenmesi çocuğun kaygısını azaltmada işe yarar. Boşanma sonrası döneme ilişkin belirsizlikler, karşılıklı suçlamalar, kaygıya, kaygı da uyum ve davranış sorunlarına neden olur.
Çocuğa Nasıl Anlatılmalı?
Ebeveynlerinin birlikteliklerinin bozulmaya başlamasıyla çocuk ‘terk edilme’ hissi ve ‘bölünmüşlük duygusu’ yaşar. Bu sebeple boşanma kavramı açıklanırken çocuğa öncelikle güven ortamı içerisinde kalacağı hissettirilmelidir.
Her Ayrıntı Anlatılmalı Mı?
Boşanma kararı verilmiş olsa da boşanma süreci ve sonrası herkes için zorlu bir dönemdir. Yeni duruma alışana kadar çocuklar sıklıkla anne babaya neden boşandıklarını sorarlar. Tüm olan biteni ve boşanma nedenlerini detaylı biçimde anlatmak hangi yaşta olursa olsun çocuklar için son derece kaygı vericidir. Okul öncesi dönemdeki çocuklar sözel becerileri açısından uzun ve detaylı açıklamaları anlamakta ve dinlemekte zorlanırlar. Daha büyük çocuklarda ise yaşananların detayları çocukların kafalarının karışmasına ve suçluluk hislerinin artmasına neden olur. Bu nedenle detaya girmeden basit ve net ifadeler kullanılarak boşanma süreci anlatılmalıdır.
Boşanma Sonrası
Boşanma sonrası çocukların ebeveynleriyle görüşme şekli ve sıklığı düzenli ve belirgin olmalıdır. Çoğunlukla çocuklar hafta içi ve okul zamanlarında anne, hafta sonu ve tatil zamanlarında baba ile kalırlar. Bazı özel durumlarda bunun tersi de yaşanmaktadır. Bu durum düzenli olduğu sürece çocuk her iki ebeveyni ile de zaman geçireceğinden model alma konusunda bir kayıp yaşamaz. Ancak herhangi bir nedenden dolayı ebeveynlerden birinin çocukla görüşmeyi istememesi ya da görüşme zamanlarını aksatması halinde çocukta anne/babası tarafından terk edilmiş olma duygusu oluşur. Bir ebeveyni tarafından terk edilen çocuk diğer ebeveyni tarafından da terk edileceği kaygısı duymaya başlar. Anne ya da babasıyla yeterli ve kaliteli zaman geçiremeyen çocukta model kaybı yaşanabilir. Bu durumda anne ya da babanın yerine geçebilecek modeller ebeveynin yerini doldurabilir. Bu model bazen aile içerisinden olabileceği gibi bazen de öğretmen ya da spor antrenörü gibi aile dışından kişiler de olabilir.
Çocuğun Yaşı
Hangi yaşta olursa olsun aile bütünlüğünün bölünmesi çocukları etkiler. Verilen tepkiler ise çocuğun yaşına, cinsiyetine, duygusal durumuna ve anne babadan gördüğü desteğe göre değişir. Çocuğun yeni duruma tepki göstermesi normal ve beklenen bir durumdur. Ancak gösterilen tepkinin şiddeti ve süresi önemlidir.
Küçük çocuklarda anne ya da babadan ayrılmak istememe, uyku ve yeme sorunları, çiş/kaka kaçırma, yaşıtlarına zarar verme, içe kapanma ve kederli görünme, huysuzluk, mastürbasyon gibi belirtiler görülürken daha büyük çocuklarda boşanmadan kendini sorumlu tutma, kaygı, depresyon, içe kapanma ya da aşırı hareketlilik, öfke, uyum sorunları, akademik başarıda düşüş, otorite ile çatışma şeklinde sorunlarla karşılaşılır. Bazı çocuklarda da duyguların ifade edilememesi sonucu baş ve karın ağrısı, mide bulantısı gibi psikosomatik hastalıklar görülebilir.
Ebeveynler boşanma kararı aldıkları andan itibaren durumu nasıl anlatacakları, ne gibi tepkilerle karşılaşabilecekleri ve süreci nasıl yönetecekleri konusunda uzman desteği aldıklarında hem kendileri hem de çocuk için boşanma daha kolay baş edilebilir bir durum olacaktır.
Anne Babalara Öneriler:
Boşanma kararını birlikte anlatın. Ebeveynlerden biri konuşmak ve durumu anlatmakta zorlanıyorsa yine her iki ebeveynin bulunduğu ortamda kararı ve sonrasında yaşanacakları tek ebeveyn anlatabilir.
Boşanmanın evliliğin sona ermesi, artık anne ve babanın aynı evlerde yaşamayacağı demek olduğunu söyleyin.
Özellikle okul öncesi dönemdeki çocuklara anne ve baba olunmaya devam edileceği önemle belirtilmelidir.
Çocuklar sıklıkla boşanma nedenini sorarlar. Hangi yaşta olursa olsun detayları anlatmak çocuğun kaygısını daha çok arttıracağı gibi diğer ebeveyne olan güven, sevgi ve saygı duygularını da zedeler.
Çocuğunuzla ilgilenmek, vakit geçirmek ve onun tüm ihtiyaçlarını karşılamak konusunda rekabete girmeyin. Bu durum çocuğunuzu, duygusal anlamda yıpratmakla sonuçlanacaktır. Çocuğunuza zarar verecek asıl durum, iki ebeveyn arasındaki anlaşmazlık ve sürtüşmenin bu denli belirgin olması ve rekabete dönüşmesidir.
Gerek kendiniz, gerek çocuğunuz için boşanma sürecinde yardım almaktan kaçınmayın. Güçlü olmak, yardım almaktan kaçınmanızla ölçülecek bir durum değildir. Aksine, kendinizin ve çocuğunuzun bu süreçten sonraki yaşam kalitesi alacağınız yardımla artabilecektir.
Duygu Çataltaş Sıpçıkoğlu
Pedagog / Psikolojik Danışman
(Eylül 2015)